Η προγεστερόνη αποτελεί τη σημαντικότερη ίσως ορμόνη της γυναίκας, μαζί με τα πολύτιμα οιστρογόνα της. Οι ρόλοι της είναι τόσοι πολλοί και σημαντικοί, που πραγματικά την κατατάσσουν στην κορυφή των απαραίτητων για την επιβίωση και τη διατήρηση της ζωής των γυναικών.
Αμέσως μετά την ωοθυλακιορρηξία σε έναν φυσιολογικό γυναικείο κύκλο, οι ωοθήκες παράγουν προγεστερόνη. Συγκεκριμένα, την εκκρίνει το ωχρό σωμάτιο, δηλαδή το προέχον ωοθυλάκιο του συγκεκριμένου κύκλου, που «έσπασε» για να απελευθερώσει ένα ωάριο, όπως πρέπει να γίνει φυσιολογικά, με τη βοήθεια των μέγιστων επιπέδων οιστρογόνων. Ο ρόλος της προγεστερόνης που εκκρίνεται στη συνέχεια, είναι να προετοιμάσει τον εσωτερικό βλεννογόνο της μήτρας, το ενδομήτριο, για να υποδεχθεί την εμφύτευση, να αναπτύξει τα αιμοφόρα αγγεία του ενδομητρίου περαιτέρω και να προάγει τους αδένες του ενδομητρίου να εκκρίνουν συστατικά, που θρέφουν το αρχόμενο έμβρυο, ώστε να εξελιχθεί ομαλά η κύηση. Ο ρόλος της λοιπόν είναι πολύ σημαντικός, γιατί χωρίς αυτήν δε μπορεί να μείνει έγκυος μια γυναίκα.
Στα πρώτα στάδια της εγκυμοσύνης η προγεστερόνη ακόμα παράγεται από το ωχρό σωμάτιο και είναι βασική για την υποστήριξη της κύησης και τη σωστή εγκατάσταση του πλακούντα. Με την εγκατάσταση της πλήρους λειτουργίας του πλακούντα την 8η έως 12η εβδομάδα της κύησης, η παραγωγή της προγεστερόνης γίνεται από τον πλακούντα. Στη διάρκεια της κύησης, η προγεστερόνη έχει πολλαπλούς ρόλους, όπως την ανάπτυξη του μαζικού αδένα, την πρόληψη της πρόωρης γαλακτοφορίας και την ενδυνάμωση των μυών του πυελικού εδάφους, προετοιμάζοντας τους για τον τοκετό. Τα επίπεδα της προγεστερόνης στο σώμα της εγκύου αυξάνουν σταθερά καθ’ όλη τη διάρκεια της κύησης έως και την έναρξη του τοκετού και τη γέννηση του νεογνού.
Αν το ωάριο δε γονιμοποιηθεί, το ωχρό σωμάτιο λύεται, η παραγωγή προγεστερόνης πέφτει και ένας νέος εμμηνορρυσιακός κύκλος ξεκινά.
Χωρίς προγεστερόνη, δε μπορεί να διατηρηθεί μια κύηση. Μέχρι το τέλος σχεδόν του πρώτου τριμήνου κάθε εγκυμοσύνης, την απαραίτητη προγεστερόνη για την ομαλή εξέλιξη της κύησης, τη δίνει η μητέρα, από το ωχρό σωμάτιο που αναφέραμε. Έπειτα από την 11η εβδομάδα της κύησης, αναλαμβάνει την παραγωγή της ο πλακούντας, που έχει πλέον σχηματιστεί και αποτελεί μεταξύ άλλων και το όργανο παραγωγής ορμονών κατά την εγκυμοσύνη. Η έλλειψη αυτής της γνώσης στο παρελθόν, οδήγησε σε εκατομμύρια αυτόματες αποβολές εμβρύων, κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης, λόγω ανεπάρκειας προγεστερόνης από τη μητέρα. Ευτυχώς, σήμερα που το γνωρίζουμε, αποκαθιστούμε την προγεστερόνη που λείπει στη μητέρα, συνήθως και κυρίως μέχρι και τη 10η με 11η εβδομάδα της κύησης, βοηθώντας έτσι στην ομαλή έκβαση της εγκυμοσύνης.
Αν η προγεστερόνη είναι απούσα ή τα επίπεδα της είναι πολύ χαμηλά, έχει ως αποτέλεσμα ακανόνιστη και βαριά εμμηνορρυσία. Πτώση των επιπέδων προγεστερόνης στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, μπορεί να οδηγήσει σε αποβολή ή πρόωρο τοκετό. Γυναίκες σε υψηλό κίνδυνο πρόωρου τοκετό λαμβάνουν θεραπεία με προγεστερόνη, προκειμένου να μειώσουν τον κίνδυνο.
Ο ρόλος και η δράση της προγεστερόνης στην κύηση είναι πολυσύνθετη. Η προγεστερόνη, ως μυοχαλαρωτική ορμόνη, προκαλεί συμπτώματα γαστρεντερικής δυσανεξίας, όπως δυσπεψία και δυσκοιλιότητα. Επιπλέον, με τη μεσολάβηση της ορμόνης ριλαξίνης, η προγεστερόνη βοηθάει να μαλακώσουν οι χόνδροι, οι αρθρώσεις και οι σύνδεσμοι, ευθυνόμενη, έτσι και για τους πόνους στα ισχία και την ηβική σύμφυση. Ακόμα και τα δόντια και τα ούλα επηρεάζονται από την επίδραση της προγεστερόνης, όπως και το δέρμα, που εμφανίζει ακμή κατά τη διάρκεια της κύησης.
Η προγεστερόνη, εξισορροπεί απόλυτα τα γυναικεία οιστρογόνα.
Σε έναν φυσιολογικό 28 ημερών διάρκειας γυναικείο κύκλο, τις 14 πρώτες ημέρες, δεν παράγεται προγεστερόνη. Μετά τη 14η ημέρα του κύκλου, όταν συντελείται η ωοθυλακιορρηξία, τα επίπεδα της προγεστερόνης αυξάνονται συνεχώς, φτάνοντας 7 ημέρες αργότερα, την 21η ημέρα του κύκλου, στις μέγιστες τιμές τους. Εάν δεν έχει γίνει γονιμοποίηση, τα επίπεδα προγεστερόνης πέφτουν έως την 28η ημέρα και την επομένη, ένας νέος κύκλος ξεκινά, με την εμφάνιση της περιόδου στη γυναίκα.
Όταν η περίοδος στη γυναίκα, έρχεται νωρίτερα από τις 28 ημέρες, που είναι το βέλτιστο και επιθυμητό, σημαίνει ότι ο οργανισμός της δεν παράγει αρκετή προγεστερόνη. Εάν δεν έρθει περίοδος καθόλου, είναι δείκτης πιθανής εγκυμοσύνης, μέχρι εξακρίβωσης με τεστ-κυήσεως αίματος. Ωστόσο και όταν η περίοδος αργεί να έρθει (αραιομηνόρροια) ή δεν έρχεται για μεγάλα χρονικά διαστήματα (αμηνόρροια), σημαίνει ότι η γυναίκα έχει πιθανόν ανεπάρκεια προγεστερόνης. Οι διαταραχές γενικά της περιόδου στις γυναίκες, είναι δείκτης ανεπάρκειας προγεστερόνης.
Όλες οι γυναίκες, κατά τη διάρκεια της ζωής τους, μετά τα 25 τους χρόνια και πολύ περισσότερο από τα 35 τους χρόνια και μετά, παράγουν όλο και λιγότερα ποσά προγεστερόνης. Η προγεστερονική ανεπάρκεια μετά τα 40 τους χρόνια είναι μεγάλη και ελάχιστες γυναίκες συνεχίζουν να παράγουν στα 45 τους χρόνια, τις ποσότητες προγεστερόνης που παρήγαγαν στα 25 τους. Κατά την προεμμηνόπαυση, οι περισσότερες γυναίκες δεν έχουν πλέον προγεστερόνη.
Σε αυτή τη φάση, την προεμμηνόπαυση, ένα 30-35% γυναικών μπορεί να έχουν κάποιες άτακτες εκκρίσεις προγεστερόνης, όπως άτακτοι είναι και οι υποτιθέμενοι κύκλοι περιόδου που τους συμβαίνουν.
Εξωγενής χορήγηση Προγεστερόνης
H χρησιμότητα εξωγενούς χορήγησης προγεστερόνης, θεραπευτικά, έχει μελετηθεί σε όλα αυτά τα διαδοχικά στάδια της φυσιολογίας της γυναίκας και η αποτελεσματικότητα της έχει τεκμηριωθεί σε κάποια, ενώ σε κάποιες καταστάσεις χορηγείται εμπειρικά. Ξεκάθαρη είναι η αναγκαιότητά της στην υποστήριξη εμφύτευσης των εμβρύων σε κύκλους τεχνητής γονιμοποίησης, λόγω φαρμακευτικών χειρισμών, που έχουν προηγηθεί κατά την ωοθηκική διέγερση και λόγω της ωοληψίας, κατά την οποία αφαιρούνται από την ωοθήκη και τα κύτταρα, που παράγουν την προγεστερόνη. Στην περίπτωση της αποβολής 1ου τριμήνου, γνωρίζουμε ότι ένας αριθμός ασθενών έχει χαμηλά επίπεδα προγεστερόνης. Το ερώτημα είναι τα χαμηλά επίπεδα προγεστερόνης προκαλούν αποβολή ή η επαπειλούμενη αποβολή προκαλεί τα χαμηλά επίπεδα προγεστερόνης; Αυτή είναι μία ερώτηση, που δεν είναι πάντοτε εύκολο να απαντηθεί. Στην προσπάθεια πρόληψης των αποβολών, πολλοί γιατροί χορηγούν εξωγενώς προγεστερόνη, στην αρχόμενη κύηση, σε πολλούς ασθενείς. Και αυτή, όμως, η ενεργητική προσέγγιση δεν είναι ιδανική. Μελέτες δείχνουν ότι τα συμπληρώματα προγεστερόνης δεν προλαμβάνουν την αποβολή στον κοινό πληθυσμό εγκύων, ακόμα και όταν υπάρχει εικόνα επαπειλούμενης αποβολής. Στην περίπτωση, όμως, του επαπειλούμενου πρόωρου τοκετού, υπάρχουν ξεκάθαρα δεδομένα, που καταδεικνύουν τη χρησιμότητα της χορήγησης προγεστερόνης στην πρόληψη του πρόωρου τοκετού και η τοκολυτική θεραπεία με τη χρήση σκευασμάτων προγεστερόνης αποτελεί σήμερα κοινή πρακτική για την πρόληψη του πρόωρου τοκετού στη μονήρη κύηση. Στη δίδυμη κύηση, τα αποτελέσματα των μελετών δεν είναι τόσο ενθαρρυντικά και αυτό φαίνεται να αποδίδεται στο διαφορετικό μηχανισμό, που προκαλεί τον πρόωρο τοκετό στη μονήρη από την πολύδυμη κύηση.
Προγεστερόνη και Εμμηνόπαυση
Κατά την εμμηνόπαυση, όλες οι γυναίκες έχουν πλέον πλήρη ανεπάρκεια προγεστερόνης.
